Lũ quét là gì? Nguyên nhân, hậu quả và biện pháp phòng chống

Lũ quét là gì và ảnh hưởng như thế nào mà khiến cuộc sống người dân đảo lộn, tài sản bị tàn phá nặng nề. Tổng quan về khái niệm, các nguyên nhân phổ biến, những hậu quả nghiêm trọng mà nó gây ra và những biện pháp hiệu quả nhằm giảm thiểu rủi ro và ứng phó với hiện tượng này.

Lũ quét là gì? 

Lũ quét là hiện tượng xảy ra khi dòng nước chảy mạnh xuống dốc, thường do mưa lớn hoặc bão gây ra. Dòng lũ cuốn theo đất đá, cây cối và các vật dụng trên đường đi, có thể đem lại thiệt hại nghiêm trọng đối với cơ sở hạ tầng và nhà cửa.

Tình trạng này thường diễn ra đột ngột và có thể làm ngập úng và cô lập các khu vực, đe dọa đến tính mạng và an toàn của con người.

Lũ quét và lũ lụt là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau, tìm hiểu hiện tượng lũ lụt là gì để biết sự khác biệt của hai hiện tượng trên.

Các loại lũ quét thường gặp hiện nay (5 loại chính)

Lũ quét có thể được phân loại dựa trên nguyên nhân và đặc điểm của từng loại.

• Lũ quét sườn dốc: Xảy ra ở các vùng đồi núi với địa hình dốc lớn. Nguyên nhân chính là mưa lớn và đất không thấm nước hoặc do bị bão hòa sau thời gian dài mưa. Hiện tượng này cuốn trôi sỏi đá, cây cối, gây thiệt hại nặng nề cho cơ sở hạ tầng và nhà cửa.
• Lũ quét do vỡ đập, đê, hoặc hồ chứa: Khi các công trình này bị hư hỏng hoặc vỡ, giải phóng một lượng lớn chất lỏng đột ngột. Nước tràn ra với tốc độ cao, cuốn theo bùn đất, đá và các mảnh vụn, gây ra sự phá hủy trên diện rộng.

Đây là một loại lũ quét cực kỳ nguy hiểm vì nước có thể ập đến mà không có cảnh báo trước, gây thiệt hại lớn về người và của.

• Lũ quét do bùn đá: Lượng mưa lớn làm trôi đất, đá và bùn từ các sườn núi xuống các khu vực thấp hơn. Dòng chảy đó không chỉ mang theo nước mà còn chứa một lượng lớn bùn và đá gây ra sự tàn phá nghiêm trọng cho môi trường xung quanh.
• Lũ quét nghẽn dòng: Sông suối bị chặn lại bởi đất đá hoặc cây cối, tạo thành các hồ tạm thời. Khi lượng nước tích tụ quá lớn, dòng chảy có thể đột ngột vỡ ra, giải phóng một dòng chảy với sức mạnh hủy diệt. Loại lũ quét này thường bất ngờ và rất khó dự đoán.
• Lũ quét hỗn hợp: Là sự kết hợp của nhiều yếu tố tác động như mưa lớn, vỡ đập, nghẽn dòng và sườn dốc. Sự phức tạp và đa dạng của các nguyên nhân làm cho loại lũ quét này đặc biệt nguy hiểm và khó kiểm soát.

Nguyên nhân gây ra lũ quét ở nước ta

Mưa lớn và bão là nguyên nhân chính gây ra lũ quét, khi lượng mưa đột ngột đổ xuống trong thời gian ngắn, tạo ra dòng chảy mạnh. Nước không kịp thẩm thấu vào đất, dồn lại và tràn xuống các khu vực thấp hơn, cuốn theo sỏi đá và các vật liệu khác.

Địa hình dốc và đất đá không thấm nước cũng làm tăng nguy cơ hình thành hiện tượng trên. Ở những vùng có địa hình dốc, mưa dễ dàng chảy nhanh xuống, mang theo lượng lớn đất đá và các vật cản khiến cho tình trạng ngập úng nghiêm trọng.

Rừng bị chặt phá là một nguyên nhân quan trọng khác. Rừng có vai trò giữ nước và làm giảm tốc độ dòng chảy. Khi bị phá hủy, khả năng này mất đi, khiến mưa chảy tràn, dễ dàng gây ra lũ quét.

Sự thay đổi trong sử dụng đất, như khai thác mỏ và xây dựng, làm mất đi lớp đất tự nhiên có khả năng hút ẩm. Các hoạt động này không chỉ làm giảm diện tích thấm nước mà còn làm tăng lượng bùn đá rời rạc, dễ bị cuốn trôi khi có mưa lớn.

Hệ thống thoát nước tự nhiên bị phá vỡ cũng là một yếu tố dẫn đến lũ quét. Khi chất lỏng không có đường thoát, nó tích tụ và tạo ra dòng chảy mạnh.

Hậu quả của lũ quét như thế nào?

Hậu quả lũ quét rất nghiêm trọng, gây ra thiệt hại lớn về tài sản và tính mạng. Dòng lũ ào ạt cuốn trôi nhà cửa, phá hủy cơ sở hạ tầng như đường xá, cầu cống, làm gián đoạn giao thông và liên lạc.

Các khu vực bị ảnh hưởng thường phải đối mặt với việc mất điện, mất nước và thiếu các dịch vụ cơ bản, khiến cuộc sống của người dân bị đảo lộn hoàn toàn.

Nông nghiệp chịu tổn thất nặng nề khi ruộng vườn, cây trồng và gia súc bị ngập úng và cuốn trôi. Điều này làm mất đi nguồn lương thực và thu nhập chính của nhiều hộ gia đình nông thôn, gây ra tình trạng thiếu lương thực và khó khăn kinh tế kéo dài.

Mùa màng bị phá hủy đồng nghĩa với việc người nông dân phải mất nhiều thời gian để khôi phục sản xuất, ảnh hưởng tiêu cực đến chuỗi cung ứng lương thực địa phương.

Vấn đề ô nhiễm môi trường trở nên nặng nề do đất bùn, hóa chất và rác thải bị cuốn vào nguồn nước, làm tăng nguy cơ dịch bệnh. Các chất ô nhiễm này không chỉ gây hại cho hệ sinh thái mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người.

Các biện pháp phòng chống lũ quét thiết thực nhất

Biện pháp phòng chống lũ quét cần được thực hiện đồng bộ và toàn diện để giảm thiểu thiệt hại. Đầu tiên, việc trồng và bảo vệ các loại rừng đầu nguồn là rất quan trọng, vì rừng giúp cản dòng nước và ngăn chặn xói mòn đất.

Cần xây dựng hệ thống đê điều, kè chắn và cống thoát nước kiên cố để kiểm soát dòng chảy và giảm áp lực lũ.

Công tác dự báo thời tiết phải được cải thiện để cảnh báo sớm cho người dân về nguy cơ lũ quét sạt lở đất, giúp họ có thể sơ tán kịp thời và bảo vệ tài sản.

Đồng thời, cần tăng cường giáo dục cộng đồng về kỹ năng ứng phó với lũ quét, tổ chức các buổi diễn tập phòng chống thiên tai để nâng cao nhận thức và khả năng ứng phó.

Chính quyền địa phương cần có biện pháp khắc phục thời tiết cực đoan, bao gồm việc quy hoạch đô thị hợp lý, tránh xây dựng ở các vùng có nguy cơ cao.

Hệ thống thoát nước ở các khu vực đô thị cũng cần được nâng cấp để đảm bảo khả năng tiêu thoát nước nhanh chóng khi có mưa lớn.

Kết luận

Lũ quét là gì? Đây là một hiện tượng nguy hiểm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản và sinh mạng. Để giảm thiểu thiệt hại, việc bảo vệ rừng đầu nguồn, xây dựng hạ tầng chống lũ, cải thiện hệ thống cảnh báo và ứng phó khẩn cấp là rất quan trọng.