Động đất là gì? Nguyên nhân, tác hại và cách phòng tránh động đất
Động đất là gì? Nguyên nhân gây ra động đất và tác hại của nó như thế nào? Đây là một trong những thiên tai nguy hiểm bên cạnh bão lũ, sóng thần, núi lửa… Việc hiểu biết về hiện tượng này cũng như các biện pháp phòng chống sẽ giúp chúng ta hạn chế tối đa thiệt hại của nó gây ra.
Hiện tượng động đất là gì?
Động đất hay địa chấn là hiện tượng rung chuyển trên bề mặt Trái Đất do kết quả của sự giải phóng năng lượng bất ngờ ở lớp vỏ Trái Đất và phát sinh ra sóng địa chấn.
Nói một cách dễ hiểu hơn, hiện tượng này là sự rung lắc dữ dội của mặt đất do các mảng kiến tạo va chạm, trượt dọc theo nhau hoặc vỡ vụn. Năng lượng được giải phóng trong quá trình này truyền đi dưới dạng sóng địa chấn, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng như sụp đổ nhà cửa, sạt lở đất, sóng thần,…
Cơ chế hình thành động đất
Vỏ Trái Đất được chia thành nhiều mảng kiến tạo khổng lồ liên tục di chuyển. Khi các mảng này va chạm, tách rời hoặc trượt dọc theo nhau, sự cọ xát giữa chúng có thể gây ra vỡ các đứt gãy địa chất.
Sự dịch chuyển đột ngột dọc theo các đứt gãy này giải phóng một lượng lớn năng lượng dưới dạng sóng địa chấn, dẫn đến rung động mạnh trên bề mặt Trái Đất. Đây là nguyên nhân gây ra động đất mạnh, có thể ảnh hưởng đến diện rộng.
Khi núi lửa phun trào, magma nóng chảy di chuyển bên trong lòng đất có thể gây ra rung động mạnh cũng có thể dẫn đến những cơn địa chấn. Tuy nhiên, địa chấn do núi lửa thường chỉ mang tính cục bộ và ít nguy hiểm hơn so với đứt gãy địa chất. Vị trí của núi lửa phun trào và lượng magma di chuyển sẽ quyết định cường độ của địa chấn.
Ngoài ra, khối lượng lớn đất đá sạt lở đột ngột cũng là nguyên nhân động đất nhỏ được hình thành. Tuy nhiên, trường hợp này khá hiếm gặp và thường chỉ xảy ra ở những khu vực có địa hình dốc. Vụ nổ mìn lớn, đặc biệt là thử hạt nhân, cũng có thể tạo ra sóng địa chấn và gây ra cơn địa chấn.
Các mức độ của động đất theo thang đo độ Richter
Dưới đây là bảng mô tả các mức độ địa chấn theo thang Richter, cùng với tần suất xảy ra và mức độ ảnh hưởng của hiện tượng động đất:
| Mức độ Richter | Tần suất xảy ra (mỗi năm) | Mức độ ảnh hưởng |
| 2 – 4 | Khoảng 1.300.000 | Rung nhẹ, chỉ cảm nhận được ở những nơi yên tĩnh. |
| 4 – 5 | Khoảng 13.000 | Rung lắc nhẹ đến trung bình, có thể làm vỡ kính, di chuyển đồ đạc. |
| 5 – 6 | Khoảng 600 | Rung lắc mạnh, có thể gây thiệt hại cho các tòa nhà cũ, sạt lở đất nhỏ. |
| 6 – 7 | Khoảng 120 | Rung lắc rất mạnh, có thể phá hủy nhà cửa, gây sạt lở đất lớn. |
| 7 – 8 | Khoảng 18 | Rung lắc dữ dội, có thể phá hủy hoàn toàn nhà cửa, gây ra lũ lụt và sóng thần. |
| 8 – 9 | Khoảng 1 | Rung lắc cực mạnh, có thể san phẳng các thành phố, gây ra thiệt hại to lớn về người và của. |
| Trên 9 | Hiếm khi xảy ra | Gây ra sự tàn phá to lớn trên diện rộng, có thể dẫn đến thay đổi địa hình. |
Các thảm họa động đất trong lịch sử có cường độ Richter trên 9 có thể kể đến như: Động đất Valdivia, Chile năm 1960 (9,5 độ Richter), động đất Alaska năm 1964 (9,2 độ Richter), động đất Ấn Độ Dương năm 2004 (9,1 độ Richter)…
Tác hại của động đất gây ra
Đây là một thảm họa thiên nhiên vô cùng nguy hiểm, hậu quả của động đất rất nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn cho người và tài sản như:
Đối với con người
Địa chấn có thể gây sập nhà cửa, công trình xây dựng, dẫn đến thương vong cao về người. Nhiều người dân có thể mất nhà cửa do bị phá hủy hoàn toàn hoặc hư hỏng nặng nề sau khi mặt đất rung lắc dữ dội. Hơn nữa, những người sống sót có thể bị thương nặng, ảnh hưởng đến sức khỏe và tâm lý, đặc biệt là trẻ em và người già.
Bên cạnh đó, chúng còn khiến cho các hoạt động sản xuất cũng như kinh doanh bị gián đoạn, nhiều người mất việc làm, dẫn đến khó khăn về kinh tế. Hệ thống giao thông, thông tin liên lạc bị hư hỏng khiến cho công tác cứu hộ, cứu nạn gặp nhiều khó khăn, đồng thời ảnh hưởng đến đời sống sinh hoạt của người dân.
Đối với tài sản
Tác hại của động đất phổ biến nhất là nhà cửa, các công trình xây dựng bị phá huỷ. Sức mạnh hủy diệt của hiện tượng này có thể làm sập nhà cửa, chung cư, trường học, bệnh viện, và các công trình xây dựng khác, gây thiệt hại về tài sản vô cùng lớn.
Hệ thống điện, nước bị hư hỏng do chập điện, rò rỉ, đứt gãy đường ống, khiến người dân thiếu thốn nước sinh hoạt và điện năng, ảnh hưởng đến đời sống sinh hoạt và sản xuất.
Ngoài ra, chúng còn ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh khiến công việc gián đoạn do nhà xưởng, kho bãi, trang thiết bị bị hư hỏng, dẫn đến thiệt hại kinh tế lớn cho cá nhân, doanh nghiệp và quốc gia. Đồng thời, các di tích lịch sử, văn hóa có thể bị hư hại hoặc phá hủy hoàn toàn, dẫn đến mất mát về giá trị văn hóa và lịch sử.
Động đất càng mạnh và xảy ra ở độ sâu càng nông thì thiệt hại về tài sản càng lớn. Nếu thiên tai này xảy ra ở khu vực đông dân cư và tập trung ở nhiều cơ sở hạ tầng quan trọng, thiệt hại về tài sản sẽ càng lớn. Những công trình xây dựng được thiết kế và xây dựng kiên cố, an toàn sẽ có khả năng chống chịu được chúng tốt hơn.
Đối với môi trường
Không chỉ gây thiệt hại về người và tài sản mà tác động của địa chấn còn là nguyên nhân ô nhiễm môi trường. Chúng làm cho địa hình bị sụt lún, nứt vỡ, tạo điều kiện cho các chất độc hại có trong lòng đất bị rò rỉ ra môi trường, gây ô nhiễm nguồn nước, đất đai và không khí.
Bên cạnh đó, động đất có thể gây ra các hiện tượng thời tiết cực đoan, sạt lở đất, lũ lụt cuốn trôi đất đá, cây cối, làm ảnh hưởng đến hệ sinh thái rừng, sông suối, biển,… Đồng thời phá hủy môi trường sống của các loài động thực vật, dẫn đến mất cân bằng sinh thái.
Để giảm thiểu tác hại của nó, bạn cần nắm được dấu hiệu nhận biết động đất. Dấu hiệu rõ ràng nhất là cảm giác rung động bất chợt, bạn có thể nghe thấy tiếng nổ lớn từ lòng đất. Khi sắp có động đất, mực nước trong hồ, giếng có thể dâng cao hoặc rút xuống đột ngột.
Lúc này, trong không khí sẽ có mùi lạ, khó chịu. Các vết nứt nẻ xuất hiện trên mặt đất, tường nhà, đường sá. Một số loài động vật như chó, mèo, chim… sẽ có hành vi bất thường như sủa, kêu to, bay tán loạn.
Nên làm gì khi có động đất xảy ra
Khi có động đất xảy ra, bạn cần bình tĩnh và thực hiện những điều sau để đảm bảo an toàn cho bản thân và những người thân xung quanh:
- Xác định vị trí trú ẩn an toàn trong nhà, chuẩn bị đồ dùng cần thiết như đèn pin, bình nước, lương thực,…
- Nâng cao kỹ năng ứng phó khi có địa chấn xảy ra.
- Thang máy có thể bị hỏng hóc, tuyệt đối không sử dụng thang máy khi có địa chấn xảy ra.
- Nếu bạn đang ở ngoài trời, hãy tìm nơi thoáng mát, tránh xa các tòa nhà, cây cối cao, cột điện,…
- Sau khi động đất kết thúc, hãy ngắt nguồn điện, ga để tránh nguy cơ cháy nổ
- Cập nhật thông tin từ chính quyền địa phương để biết được hướng dẫn cụ thể về các biện pháp ứng phó sau thiên tai.
Lời kết
Bài viết trên đây đã cung cấp cho bạn những kiến thức cần thiết về động đất là gì, nguyên nhân hình thành và tác hại của nó. Đây là hiện tượng thiên nhiên nguy hiểm, việc nắm được cách ứng phó với chúng có thể giảm thiểu tối đa thiệt hại mà thiên tai này gây nên.
