Sạt lở đất là gì? Các biện pháp phòng chống sạt lở đất 

Sạt lở đất là gì? Đâu là nguyên nhân gây ra sạt lở và nó có tác hại như thế nào đối với con người? Đây là một hiện tượng tự nhiên nguy hiểm, đặc biệt hay xảy ra tại Việt Nam vào mùa mưa lũ. Thiên tai này đã gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản.

Sạt lở đất là gì?

Sạt lở đất là hiện tượng địa chất nguy hiểm xảy ra khi một khối đất đá, thường trên sườn dốc, bị tách khỏi vị trí ban đầu và trượt xuống phía dưới. Nó có thể diễn ra bất ngờ hoặc từ từ trong thời gian dài.

Hiện tượng này có thường xảy ra ở các vùng có địa hình đồi núi, tuy nhiên nó cũng có thể xảy ra ở khu vực đồng bằng như thành phố hoặc thị trấn. Sạt lở thường xuyên xuất hiện vào mùa mưa bão (từ tháng 7 đến tháng 11) do lượng mưa lớn cuốn trôi lớp đất đá trên cao xuống dưới.

Nguyên nhân gây ra sạt lở đất

Đây là hiện tượng phức tạp được hình thành bởi nhiều nguyên nhân khác nhau, thường là sự kết hợp của các yếu tố tự nhiên và hoạt động của con người. Dưới đây là một số nguyên nhân gây sạt lở đất chính:

Sạt lở đất do địa chất

Sườn dốc, đặc biệt là những sườn dốc có độ dốc cao, đất đá dễ bị trượt xuống hơn so với địa hình bằng phẳng. Nước mưa và nước ngầm có thể thẩm thấu vào đất trên sườn dốc, làm tăng trọng lượng của đất và giảm độ bám dính.

Loại đá và đất cấu tạo nên sườn dốc cũng ảnh hưởng đến nguy cơ sạt lở. Đá mềm và đất sét dễ bị cuốn trôi theo nước hơn so với đá cứng và cát. Các vết nứt, đứt gãy trong cấu trúc địa chất có thể tạo ra những điểm yếu trên sườn dốc, khiến đất đá dễ bị trôi theo nước khi có mưa lớn.

Hiện tượng này còn có thể hình thành do hoạt động của các đứt gãy địa chất, động đất và núi lửa làm thay đổi địa hình và cấu trúc địa chất.

Sạt lở đất do hình thái, cấu trúc đất

Nước là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến độ ổn định của đất. Khi đất bị bão hòa nước, trọng lượng của đất sẽ tăng lên, khiến đất dễ bị sạt lở hơn.

Thảm thực vật đóng vai trò quan trọng trong việc giữ đất và giảm thiểu nguy cơ nước mưa cuốn trôi đất đá. Khi thảm thực vật bị phá hủy, đất sẽ dễ bị xói mòn, đây chính là nguyên nhân sạt lở đất phổ biến ở vùng đối núi.

Sự thay đổi mực nước ngầm có thể ảnh hưởng đến độ ổn định của sườn dốc. Khi mực nước ngầm dâng cao, đất sẽ dễ bị bão hòa nước và bị cuốn trôi xuống dưới.

Sạt lở đất do hoạt động con người

Khai thác khoáng sản có thể làm thay đổi cấu trúc địa chất và tạo ra các sườn dốc nhân tạo. Bên cạnh đó, hành động phá rừng của con người làm mất đi thảm thực vật, khiến đất dễ bị xói mòn và sạt lở hơn.

Sự gia tăng dân số mạnh mẽ làm con người đẩy mạnh việc xây dựng các công trình như nhà cửa, đường sá trên sườn dốc, sườn đồi. Điều này làm tăng tải trọng lên sườn dốc, dễ xảy ra bị cuốn theo nước khi có mưa bão.

Hậu quả của hiện tượng sạt lở đất

Hiện tượng tự nhiên này gây ra những hậu quả nghiêm trọng ảnh hưởng đến con người, tài sản và môi trường, điển hình như:

Thiệt hại về con người

Hậu quả của sạt lở đất lớn nhất đó chính là ảnh hưởng đến tính mạng của con người. Nó có thể chôn vùi nhà cửa, công trình khiến người dân bị thương hoặc mất tích, thậm chí là tử vong.

Người dân bị mất nhà cửa đồng nghĩa với việc họ rơi vào tình cảnh khó khăn, không nơi cư trú. Điều này làm gián đoạn cuộc sống, học tập và công việc của họ.

Đất canh tác, ao hồ sau thiên tai cũng bị ảnh hưởng nặng nề, khiến người dân mất đi nguồn thu nhập. Nó còn làm ô nhiễm nguồn nước, gây ra các bệnh về đường tiêu hóa, hô hấp.

Thiên tai này có thể gây ra sang chấn tâm lý cho con người lâu dài, đặc biệt là những người đã chứng kiến ​​thảm họa xảy ra.

Thiệt hại về tài sản

Sạt lở đất đủ sức phá hủy nhà cửa, công trình giao thông, trường học, bệnh viện,…, làm ách tắc giao thông gây thiệt hại nặng nề về kinh tế của toàn xã hội. Nó còn khiến người dân mất mát tài sản như nhà cửa, tiền bạc, trang sức, vật dụng cá nhân,…

Mùa màng, vật nuôi, đều có thể bị cuốn trôi trong thiên tai. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp và đời sống của người dân. Nó cũng gây ra thiệt hại kinh tế to lớn do chi phí sửa chữa nhà cửa, cơ sở hạ tầng, và hỗ trợ nạn nhân bị ảnh hưởng.

Thiệt hại về môi trường

Đất đai xói mòn, mất độ phì nhiêu của đất, ô nhiễm nguồn nước… là những tác hại của sạt lở đất đối với môi trường. Hậu quả là đất canh tác bị mất đi, nguồn nước sinh hoạt và nước tưới tiêu không đảm bảo chất lượng.

Các vụ sạt lở đất có thể phá hủy rừng, thảm thực vật, và môi trường sống của các loài động thực vật, ảnh hưởng đến hệ sinh thái tự nhiên. Nó làm thay đổi địa hình khu vực, ảnh hưởng đến cảnh quan thiên nhiên và gây khó khăn cho việc quy hoạch và phát triển.

Các biện pháp phòng chống sạt lở đất

Hiện tượng sạt lở đất vô cùng nguy hiểm, có thể gây ra nhiều thiệt hại về người và tài sản. Để giảm thiểu những hậu quả do thiên tai này gây ra, cần có các biện pháp phòng chống hiệu quả, bao gồm:

Biện pháp kỹ thuật

Các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương cần tăng cường hệ thống cảnh báo sớm về các vụ sạt sở. Có thể cài đặt hệ thống cảnh báo sớm thiên tai này bằng các thiết bị cảm biến, camera giám sát,… để phát hiện kịp thời các dấu hiệu và cảnh báo người dân di dời đến khu vực an toàn.

Cần thực hiện khảo sát địa chất để xác định các khu vực có nguy cơ cao, lập bản đồ nguy cơ sạt lở và đưa ra các biện pháp phòng chống phù hợp. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh xây dựng các công trình như kè chắn, tường chắn, đập tràn…

Cách phòng chống sạt lở đất ở khu vực đồi núi đó là trồng nhiều cây xanh, đặc biệt là các loại cây có rễ cọc sâu, để giữ đất và giảm thiểu nguy cơ. Ngoài ra cần có hệ thống thoát nước hợp lý để tránh tình trạng nước ứ đọng trên cao.

Biện pháp phi kỹ thuật

Người dân nên tránh xây dựng nhà cửa, công trình trên khu vực có nguy cơ đổ sập cao, hạn chế khai thác tài nguyên thiên nhiên như đất đá, rừng cây ở những khu vực này.

Chính quyền cần có các chính sách nhằm nâng cao nhận thức của người dân như tuyên truyền, giáo dục cho họ về các dấu hiệu nhận biết thiên tai, tuân thủ các biện pháp phòng chống sạt lở đất và di dời khi có cảnh báo.

Khi xảy ra sạt lở, lũ quét, cần phải cần có biện pháp xử lý kịp thời như cứu hộ, cứu nạn, hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng,…

Các vụ sạt lở đất nghiêm trọng ở Việt Nam

Các vụ sạt lở đất ở Việt Nam nghiêm trọng có thể kể đến như:

• Sạt lở đất tại xã Trà Leng, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam (2020) làm 13 người thiệt mạng, 22 người mất tích, hơn 100 ngôi nhà bị sạt lở hoàn toàn, hàng chục hecta hoa màu, cây cối bị vùi lấp.
• Sạt lở tại xã Phước Thọ, huyện Phước Long, tỉnh Bình Thuận (2022) làm 18 người thiệt mạng, 14 người bị thương, gây thiệt hại về tài sản ước tính hàng chục tỷ đồng.
• Sạt lở đất tại thôn 1, xã Sơn Long, huyện Sơn Tây, tỉnh Quảng Ngãi (2023) làm 2 người thiệt mạng, 5 người mất tích, hơn 20 ngôi nhà bị chôn vùi hoàn toàn.
• Lũ quét tại xã La Tíc, huyện Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng (2023) làm 1 người thiệt mạng, 6 người mất tích, 10 ngôi nhà bị vùi lấp.
• Vụ sạt lở tại xã Quảng Trực, huyện Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông (2024) làm 3 người thiệt mạng, 2 người mất tích, hơn 5 ngôi nhà bị chôn vùi, gây thiệt hại về tài sản ước tính hàng trăm triệu đồng.

Lời kết

Trên đây là toàn bộ những thông tin mà chúng tôi đã cung cấp cho bạn về sạt lở đất là gì, nguyên nhân và tác hại của hiện tượng này như thế nào. Đây là một thiên tai nguy hiểm, gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản. Việc nâng cao ý thức của người dân về các biện pháp phòng tránh và xử lý kịp thời là rất quan trọng để giảm thiểu tác hại.